…en toen bedankten de Amerikanen na tachtig jaar ineens met veel bombarie voor de rol van bevrijder en redder van de Oude Wereld. Wat was er veranderd? Waarom had niemand dat zien aankomen? Een poging tot opheldering in verwarrende tijden.
Groot was de schrik toen het Amerika van Donald Trump zich ineens ontpopte tot moderne roofkapitalist tegenover het voor zijn leven vechtende Oekraïne, ‘vriend’ van het autocratisch imperialistische Rusland en veeleisende en vooral ongekend wantrouwige partner van ons werelddeel, Europa. Wat moeten wij, Europeanen hier nu mee? Bij alle onduidelijkheid staat een ding vast: het optreden van de regering Trump werpt een schril licht op hoe weinig de oude vrienden Amerika en Europa eigenlijk van elkaar weten en hoe gevaarlijk dat wederzijdse onbegrip is. Dat is, bij wijze van silver lining, dan toch nog iets positiefs. Want een realistischer beeld van elkaars gezichtspunten, motieven en bedoelingen kan alleen maar bijdragen aan een realistischer onderlinge verstandhouding, en die is hard nodig.
Het bizarre van het onbegrip tussen Amerika en Europa is de complete asymmetrie ervan.
Aan de ene kant staat de welhaast peilloze onwetendheid van Amerikanen over Europa. Die wordt vooral veroorzaakt door het diepgaande, voor ons maar moeilijk voorstelbare culturele isolement van de VS. Het land is zo groot en ligt zo ver weg van de rest van de wereld dat de overgrote meerderheid van z’n inwoners geen paspoort bezit en nog nooit buiten de landsgrenzen is geweest. Voor doorsnee-Amerikanen zijn begrippen als ‘buitenland’ en ‘Europa’ slechts vage abstracties. Zij denken bij ‘the Netherlands’ hooguit aan ‘wooden shoes’, ‘windmills’ en met wat geluk Hans Brinker. In hun optiek heb je in het noorden Canada. Dat is geen buitenland, maar (tot voor kort) een soort voortzetting van New England waar je met je rijbewijs naartoe kunt. Vanuit dat perspectief is de gedachte van Trump en de zijnen aan Canada als 51e staat van de VS niet eens zo heel exotisch. In het zuiden heb je Mexico, een soort apenland waar je niks te zoeken hebt. Verder bestaat de grote boze buitenwereld uit Israël en communisten.
Hasta la vista!
Het wordt Amerikanen ook niet gemakkelijk gemaakt. Iedere Europeaan komt binnen maximaal een dagje rijden vanzelf in werelden terecht met andere culturen, talen, gewoonten en gebruiken. Maar afgezien van het landschap oogt, klinkt en smaakt de Amerikaanse wereld coast to coast vrijwel hetzelfde. Het is een behoorlijk eenvormige samenleving, tegenwoordig sterk gedomineerd door streng gestandaardiseerde ketenbedrijven. De gemiddelde reiziger verblijft er onderweg in dezelfde, alomtegenwoordige hotels – Hilton, Marriot, Ramada Inn, Holiday Inn, Howard Johnson – en eet bij dezelfde, steevast op hamburgerpatty’s gebaseerde restaurants: McDonald’s, Wendy’s, Burger King of een regionale of Mexicaanse variant daarvan; de ouderwetse pop ’n mom diners zijn zo goed als uitgestorven. Dat Donald Trump zweert bij een dieet van hamburgers en cola is dus voor Amerikaanse begrippen ook al minder excentriek dan het in onze ogen lijkt. Buiten de allergrootste steden winkelt iedereen overal in hetzelfde soort shopping malls of op junk strips, de rommelige invalswegen waarlangs de uit verwaarloosde dorps- en stadskernen verdreven winkels zijn terechtgekomen.
Ook de gedrukte en broadcast media bieden geen enkel zicht op de buitenwereld, net zo min als de filmindustrie. Niet alleen is er nauwelijks buitenlands nieuws, maar ook zul je als Amerikaan via de media nooit een woord van over de grens horen, of het moet het ‘hasta la vista, gringo’ van een Mexicaanse onverlaat in een oude Western zijn. Ondertiteling bestaat niet. Maar anders dan in bijvoorbeeld Duitsland wordt er ook niet nagesynchroniseerd, maar worden van buitenlandse films complete remakes gemaakt, waarbij Parijs pardoes in San Francisco verandert en zelfs de verhaallijn naar Amerikaanse snit wordt omgekat. Wij, Europeanen wéten dat allemaal wel, en we vreten die remakes met smaak, maar we kunnen ons eenvoudig niet voorstellen hoezeer Amerikanen daarmee de kans op een blik op de wereld buiten Amerika ontnomen wordt. Zelfs het ontstaan van een parallelle Spaanstalige samenleving in de afgelopen halve eeuw heeft daaraan niets veranderd. Het resultaat is een tomeloze xenofobie die we in Europa alleen nog in de meest afgelegen gebieden van pakweg Polen, Hongarije en Roemenië tegenkomen.
Volkse welvaartscultuur
Omgekeerd is bij Europeanen geen spoor van xenofobie jegens Amerikanen te bekennen. Bij alle kritiek op de Verenigde Staten en hun optreden op het wereldtoneel, heeft het land in Europa al sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog een roestvrij stalen reputatie als bevrijder en walhalla van onbegrensde mogelijkheden. Al een mensenleven lang worden Europeanen doodgegooid met Amerikaanse culturele export, vooral muziek, boeken, overgenomen kranten- en tijdschriftenartikelen, films en televisieseries. De VS brachten met hun volkse welvaartscultuur ook veel aantrekkelijks, dat Europeanen, en vooral de Europese jeugd, graag overnamen.
Door alles wat ons langs die kanalen overspoelt, denken we in Europa heel veel over Amerika en de Amerikanen te weten, hun land en cultuur te kennen. Ten dele is dat ook zo. Wie voor het eerst naar de VS reist (en dan niet naar een Disney Resort maar naar de echte wereld) wordt geconfronteerd met het verbijsterende feit dat alles inderdaad precies zo is als de talloze sitcoms, series en Hollywoodfilms het voorspiegelen. De Amerikaanse entertainmentindustrie verzint maar heel weinig. Ze beeldt gewoon de eigen leefwereld uit, tot in de kleinste details. Op het eerste gezicht is een bezoek aan de VS dan ook een feest van herkenning, totdat de bezoeker in de eerste culture clashes verzeild raakt en merkt hoe breed en diep de onderhuidse culturele kloven zijn, hoe anders de Amerikaanse mentaliteit en gedachtewereld is.
Maar ook de meeste Europeanen komen nooit de grote plas over. Die nemen wat zij via de media zien en horen voor kennisgeving aan en interpreteren dat naar eigen, Europees inzicht, met eindeloos veel misvattingen en misverstanden tot gevolg. Ze hebben er bijvoorbeeld geen idee van dat ondanks die ‘onbegrensde mogelijkheden’ en het sprookje ‘van krantenjong tot miljonair’ de sociale mobiliteit in Amerika al tientallen jaren kleiner is dan die in het hiërarchische Frankrijk, dat de levensverwachting van zelfs rijke Amerikanen [https://www.volkskrant.nl/buitenland/rijke-amerikanen-leven-niet-langer-dan-arme-europeanen~b422f66c/]niet beter is dan die van arme Noord-Westeuropeanen, en dat nergens in Europa mensen failliet gaan aan hun zorgkosten, maar wel in de VS.
Achterblijvende emancipatie
Misschien wel het schrijnendste voorbeeld van misverstand en onbegrip betreft het concept racisme. Aan onze kant van de oceaan is dat vooral een integratieprobleem rond nieuwkomers van buitenaf. Europese etnische discriminatie wortelt bij uitstek in xenofobie en al dan niet terechte afkeer van de islam, en uit zich voornamelijk in economische achterstelling. Maar het Amerikaanse racisme is iets heel anders. Daar gaat het niet om integratie van vreemdelingen maar om de hardnekkig achterblijvende emancipatie van zwarte Amerikanen, een inheemse, in raciale termen gedefinieerde bevolkingsgroep. Dit is het onversneden modern racisme dat is voortgevloeid uit de Declaration des droits de l’homme et du citoyen. Die in 1789 door de prille VS omarmde revolutionaire verklaring stelde immers dat alle mensen vrij en gelijk zijn, wat inhield dat er geen slaven konden en mochten bestaan. Dat probleem loste het van zwarte slavenarbeid afhankelijke Amerika op door zijn zwarten domweg de status van mens te ontnemen. Bijgevolg kon je slaven dus ook als beesten behandelen, en zulks geschiedde, compleet met klopjachten, lynchings en moordpartijen. Tot op de dag van vandaag.
Amerikaans racisme lijkt daarmee in niets op wat wij in Nederland eronder verstaan en is ook veel venijniger en gewelddadiger. Toch hebben ‘wij’ uit onwetendheid toegelaten dat het bijpassende Amerikaanse antiracisme hier in Europa het maatschappelijk debat over immigratie, integratie en discriminatie is komen verzieken, met alle kwalijke gevolgen van dien, zoals de onfrisse Zwarte-Pietdiscussie.
Onwil en onwetendheid
Natuurlijk zijn niet alle Amerikanen van iedere kennis van en elke ervaring met Europa gespeend, en misbegrijpen niet alle Europeanen de VS. In de best opgeleide en internationaal door de wol geverfde kringen is dat minder het geval. En gelukkig zijn het gewoonlijk vooral die mensen die aan de bestuurlijke en diplomatieke touwtjes trekken. Maar dat is in de VS niet meer zo. De politieke en bestuurlijke topfuncties zijn er juist in handen gekomen van populistische lieden die wel het gebrek aan kennis van en belangstelling voor de buitenwereld van de gemiddelde Amerikaan delen. Het is die combinatie van onkunde, onwil en onwetendheid die Trump serieus doet beweren dat de EU is opgericht om Amerika een hak te zetten en de VS decennia lang ‘geplunderd’ en ‘bestolen’ heeft. Het is dezelfde geborneerdheid die maakt dat vicepresident Vance Europeanen wegzet als pathetic free-loaders, zielige klaplopers, en zo Amerika’s trouwste bondgenoten en partners van zich vervreemdt
Dat is overigens niet iets unieks. Het lijkt sterk op hoe een deel van Nederland tegen Turken, Marokkanen en vluchtelingen aankijkt: onaangename engerds die ‘onze’ vleespotten leegschrapen zonder daar iets voor terug te leveren. Zelfs een religieuze component is in zowel de Europese en Amerikaanse onderbuik aanwezig. Net zoals velen hier de islam verafschuwen, gruwen veel Amerikanen van vermeende onchristelijke abortus- en euthanasiepraktijken die aan deze kant van de oceaan gemeengoed zouden zijn. Maar dat zijn allemaal tamelijk naïeve vooroordelen die gewone burgers zich wel als leidraad kunnen permitteren, maar toppolitici niet. Die moeten in hun werk voorbij al dat soort mythische misverstanden kunnen kijken. Uit cynisch eigenbelang, maar vooral in het belang van hun achterban en hun land.
Nu de Amerikaanse regering de roerselen van de gemiddelde burger tot leidraad heeft genomen, zal het Europese politieke topkader precies dat moeten doen: koel verder kijken, goed luisteren naar de Amerikanen en ze aanspreken op een manier die zij begrijpen en hopelijk kunnen waarderen, om zo de voortgaande afbraak van het vrije Westen te stoppen en op termijn een nieuwe, betere waardengemeenschap te kunnen opbouwen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.