taal


Wat minister Dijkgraaf doet tegen de studententsunami, is te mager en komt te laat

Rik Smits 391

Alweer jaren geleden ging ik met een goede vriend een hapje eten bij VIP in Leiden, toen het dienstertje dat aan tafel kwam geen woord Nederlands bleek te spreken. Er kwam alleen gebroken Engels uit deze internationale studente. Nu spraken wij toevallig die avond geen Engels, dus ging alles verkeerd. Uiteindelijk bekloegen we ons bij de wel Nederlandstalige ‘manager’, die ons toebeet dat we hier vertoefden in ‘een in-ter-na-tio-náále omgeving’, waarop wij riposteerden dat die omgeving gewoon een goedkope pizzatent

Lees verder

Drie cursiefjes 3 – The Lone Ranger

Rik Smits 546

Eenzaam zwerft hij over de uitgestrekte vlakten van dorp naar vlek: de Lone Ranger. Hier arresteert hij een booswicht, daar regelt hij onenigheid over een stuk land, en weer ergens anders zorgt hij voor rust en orde tijdens een van geestrijk bocht doordrenkte jaarmarkt. Werkt hij in de verste buitengewesten, dan dringt het nieuws uit de grote wereld slechts langzaam en mondjesmaat tot hem door. Hij is heer en meester op zijn terrein. Hij vertegenwoordigt de wet, maar hij gaat

Lees verder

ChatGPT vernietigt de werkelijkheid

Rik Smits 461

Het moet gezegd, het inmiddels veelbesproken taalprogramma ChatGPT dat in november 2022 de wereld verraste, levert ogenschijnlijk indrukwekkende communicatieve prestaties. Maar schijn bedriegt. ChatGPT is een ramp, doordat het ons werkelijkheidsbegrip en onze kennis ondermijnt. Een fundamenteel probleem dat vooralsnog zonder oplossing blijft. Gelikt is het woord voor de teksten die ChatGPT produceert, want dit staaltje artificial intelligence (AI) excelleert in beleefde pluimstrijkerij. Het schrijft vlotte, nogal clichématige verhalen. Daar is het op getraind. Maar wie even verder kijkt, ziet

Lees verder

Drie cursiefjes 1: Doodlijn

Rik Smits 445

‘Tja jongen,’ zegt de oude columnist meer tegen zijn glas dan tegen zijn tafelgenoot, ‘wat jij nou bedoelt, daar hebben de Engelsen zo’n mooi woord voor. Zo’n uitdrukking die je niet kunt vertalen: a roving eye.’ De wat gezette man tegenover hem kijkt met een kort, half geamuseerd knikje langs hem heen. ‘A roving eye,’ herhaalt de columnist op gedempte toon, alsof hij de smaak van die woorden zo lang mogelijk wil blijven proeven. ‘Weet je wat dat is?’ kijkt

Lees verder

De tragiek van het taalaanvegen

Rik Smits 655

Al in de zeventiende eeuw vonden toeristen als de Engelse topambtenaar en dagboekschrijver Samuel Pepys de toenmalige Republiek der Verenigde Nederlanden, die hij overigens zeer bewonderde, een raar egalitair landje waar de kinderen brutaal waren en de vrouwen ongezeglijk. Nu, dik 350 jaar en een anti-autoritaire revolutie later, is die ogenschijnlijke sociale verplatting zover voortgeschreden dat zelfs de woorden die machtsverschillen aanduiden taboe verklaard zijn. Sinds de jaren zestig hebben baas en chef plaats gemaakt voor manager en leidinggevende, medewerker

Lees verder

De wolf en de taal van de dood

Rik Smits 599

Dieren hebben in de afgelopen decennia flink aan status gewonnen en worden veel uitgebreider beschermd dan voorheen, deels als gevolg van culturele veranderingen, deels ook dankzij actieve, soms fanatiek activistische lobbyclubs. Die ontwikkeling weerspiegelt zich in de steeds menselijker termen waarin we over dieren en hun dood praten, en wordt erdoor versterkt. Dat klinkt nobel maar het dier is er niet bij gebaat.  “Opnieuw lijkt er een wolf te zijn vermoord in Nederland”, tweette actiegroep Animal Rights op 29 september, en

Lees verder

Onze giftige tijdgeest verpest zelfs het Oekraïneprotest

Rik Smits 446

Poetinvriend Gergjev werd deze week even vlot aan de straat gezet als de doodonschuldige Tsjaikovski. De cultuursector stuurt wel heel tegenstrijdige boodschappen de wereld in, onder invloed van een even warrig als naargeestig gedachtegoed. En wat moeten we met de gewone Russen aan? “Rusland voelt nu wat cancelcultuur is”, kopte de papieren Volkskrant op zaterdag 5 maart, die daarmee bewees niets van cancelcultuur te begrijpen. Wat ze wel goed gezien had, was dat de hijgerige haast waarmee mensen, bedrijven en

Lees verder

Nee, echt: dierentalen bestaan niet

Rik Smits 769

Onder activisten, filosofen en dieronderzoekers is het tegenwoordig bon-ton om aan dieren en taalvermogen toe te kennen, in het kielzog van andere ooit exclusief menselijk geachte eigenschappen als cultuur en bewustzijn. Dat is een kwestie met belangrijke ethische, sociale en zelfs politieke consequenties, omdat taal onlosmakelijk verbonden is met denken, rationaliteit en individualiteit, en ons als mensen definieert. Maar klopt die aanname wel, of “zien” dierenbelangenbehartigers meer dan er in feite is? Aannemen dat dieren over een met dat van

Lees verder

Modieus kwakdenken over dieren en taal

Rik Smits 1021

Uit Eva Meijers boek Dierentalen worden we niets wijzer over dierentalen of zelfs maar over taal. In plaats daarvan slijt ze met meer geloofsijver dan begrip de boodschap dat dieren onze gelijken zijn. Zo beschadigt ze niet alleen het serieuze dierenonderzoek maar ook de dieren. Die krijgen, tragisch genoeg, bij “filosofen” als Meijer geen enkele kans om gewoon dier te zijn. Het dier is medeburger en moet stemmen. “Onderzoek naar de emotionele levens van dieren is net als onderzoek naar

Lees verder

Haring of kuit van Hollandse Nieuwe

Rik Smits 1245

Hoeveel mensen zouden nog weten wat een Harderwijker is? Is het een verdwenen naam of is hij misschien alleen gebruikelijk in Den Haag, waar ik de vis als kleine jongen leerde waarderen? Harderwijker kom je nog maar zelden tegen, net als strobokking. Dat laatste is niet zo gek, want het zijn twee benamingen voor eenzelfde bereiding van de vis die biologen Clupea harengus noemen: de haring. Haring is een even belangrijke hoeksteen van Nederland als dijken en de VOC. Er

Lees verder