Artikelen

Het echte gevaar van Trumpoetin

Foto Presidential Press and Information Office, Moskou

Hoe verschillend Poetin en Trump ook lijken, de overeenkomsten tussen beiden zijn frappant, veelzeggend en voor Europa omineus.

In juni 2022, een maand of drie nadat president Poetin definitief de aanval inzette op buurland Oekraïne, schreef ik een artikel over waarom het moderne Westen er alles aan moest doen om Poetin terug naar eigen grond te jagen en de territoriale integriteit van Oekraïne overeind te houden, in ons eigen belang. Kort gezegd liep de internationale gemeenschap het risico om in een klap teruggeworpen te worden in de wereld van voor 1945. Er stond door Poetins onbezonnen actie ineens krankzinnig veel op het spel, want het dezer dagen wankelende beetje internationale ordening dat rond het eind van de Tweede Wereldoorlog onder het motto ‘dit nooit meer’ ontstond uit de conferentie van Bretton Woods en nieuwe organisaties als de VN, de Wereldbank, het IMF, aangevuld met supranationale rechtscolleges, de Marshallhulp, de NAVO en de WTO, was in al zijn krakkemikkige onvolmaaktheid voldoende gebleken om in de Westerse wereld een nooit eerder vertoonde periode van vrede, vrijheid, toenemende welvaart en stabiliteit te veroorzaken.

Die ordening hielp Europa zich te verenigen, maar ook om de koude oorlog koel te houden, tot die midden jaren tachtig min of meer vanzelf begon uit te pieteren als gevolg van de langzame implosie van de Sovjetunie. Kortom, ze gaf gelegenheid om vanuit de onmetelijke verwoestingen waarin de Tweede Wereldoorlog in West en Oost was geëindigd, een wetenschappelijke, technologische, culturele en sociaal-economische ontwikkelingssprong te maken die uniek is in de wereldgeschiedenis en die ons aller levens bepaald heeft.

Positief verschil

Een en ander bleef bovendien niet beperkt tot de Westerse wereld. Na de val van het IJzeren Gordijn in 1989 begonnen ook de scherven van de Sovjetunie, Rusland zelf incluis, mee te profiteren. De effecten waren zelfs voelbaar in wat destijds nog de derde wereld heette. De honger, de armoede en de kindersterfte daar zijn drastisch afgenomen, terwijl de levensverwachting dramatisch steeg. Veel had beter gekund en gemoeten, maar in termen van menselijke waardigheid, welvaart en welbevinden is wereldwijd het positieve verschil tussen 1945 en 2025 veel groter dan dat in de duizend jaar tussen 945 en 1945. Dat is, zoals ik in 2022 al schreef, ‘geen ideologische borstklopperij, maar de eenvoudig te verifiëren feitelijke toestand.’ Het was die ordening, en de daarop gebaseerde kolossale winst voor de hele mensheid die Poetin pardoes in gevaar bracht.

Aan dat gevaar is niets veranderd. Nog altijd bestaat het risico dat het Westen zich door Poetin en een aantal illiberale populisten, al dan niet bewust geholpen door goedgelovige, weifelmoedige of ronduit bange westerse politici, uiteen laat spelen, waarna de verschillende Europese staten als onwillige maar onmachtige courtisanes klaarliggen voor likkebaardende wolven als China, maar ook Amerika en op termijn India, en zelfs Rusland. Maar wie had kunnen denken dat binnen een paar jaar precies zo’n zelfde existentiële dreiging zich uit onverdachte Transatlantische hoek zou voordoen?

Onwil

Toch is dat precies wat er sinds het begin van de tweede termijn van Donald Trump aan de hand is. Net als Poetin probeert Trump de internationale orde ten eigen bate kapot te maken. Het duidelijkst is dat te zien aan zijn onwil om contact op te nemen met EU-voorzitter Von der Leyen. Dat is geen toeval, Trump is uit op bilateraaltjes met afzonderlijke Europese staten om zo de EU uit te hollen en te breken, net zoals Poetin zijn vazallen als Orbán en Fico plus een schier oeverloze stroom aan nepnieuws en complottheoriën daarvoor inzet. Tussen die twee zit Europa nu danig klem.

De onbehouwen handelsoorlog die Trump vrijwel meteen na zijn inauguratie tegen bijna alles en iedereen begon, past ook in dat patroon – een van de doelen daarvan is dat de getroffenen in paniek met elkáár in de clinch raken. Net als Poetins Rusland heeft het nieuwe Trumpiaanse Amerika geen vrienden meer nodig. Het dwingt wat het wenst en behoeft eenvoudig af. Het schrikt zelfs niet terug voor botte afpersing van het bevriende, voor zijn lijfsbehoud vechtende Oekraine.

Latter-day Tarzan

En er zijn meer overeenkomsten tussen de heren. De boerse, onheuse presentatie bijvoorbeeld. Herinner u maar hoe Poetin voor de Covidpandemie doorgaans wijdbeens onderuitgezakt zijn bezoekers of publiek zat aan te gluren, ten teken van schijt aan alles en iedereen. Herinner u hoe Trump diplomatieke tegenstanders op Twitter placht aan te schreeuwen in HOOFDLETTERS. Maar ook het platte alfamannetjesgedoe, waarbij de een als een latter-day Tarzan zijn bovenlijf ontblootte en de ander over ‘pussy’ grijpen pochte. En, niet te vergeten, het volstrekt schaamteloze, onbekommerde gelieg. Voor deze figuren bestaat er immers geen andere waarheid, geen andere werkelijkheid dan wat zij zeggen.

Trump bedreigt Rouhani

Daar passen ook twee andere verschijnselen bij. Ten eerste een obsessie met schuld en het afschuiven daarvan, desnoods geheel ongerijmd. Zo geeft Poetin Oekraïne de schuld van zijn eigen invasie in dat land, en weet Trump het vliegtuigongeluk dat op 29 januari in Washington aan 67 mensen het leven kostte meteen in het wilde weg aan het federale diversiteitsbeleid. Het is een obsessie die door alle autoritaire leiders gedeeld wordt, net als de neiging zich met met een claque van schatrijke golddiggers te omringen. Net als Poetins oligarchen zijn Trumps techmiljardairs, om met Frank Zappa te spreken, only in it for the money, en daarmee ten diepste corrupt. Alleen Musk heeft ook andere drijfveren: naakte machtshonger en het waarmaken van de fantasieën van zijn vader. Niet voor niets gaf die hem de voornaam Elon, naar de heerser van Mars uit de science-fiction roman Project Mars: A Technical Tale van de Duitse raketgeleerde Wernher von Braun (1949).

Groenland en Gaza

Maar de gevaarlijkste eigenschap en grootste vergissing van autoritariërs als Trump en Poetin is dat zij, voorbij alle ideologische rimram, de wereld beschouwen als een zero sum game: Een gesloten systeem, waarbinnen van elk goed een beperkte hoeveelheid beschikbaar is, zodat de winst van de één altijd het verlies van de ander betekent. Inderdaad zijn er een paar zaken waar dat min of meer voor geldt, zoals grond. Dat maakt territoriale conflicten zo ongemeen hard en onoplosbaar, zie bijvoorbeeld het rampzalige Gaza. Beide partijen willen al meer dan een halve eeuw exclusieve controle over het gebied, delen is geen optie en elk territoriaal alternatief leidt tot soortgelijke problemen. Vanuit zo’n tit-for-tat-achtige visie is het logisch om gebiedsuitbreiding na te streven, of het nu om Oekraïne en Georgië gaat, of om Groenland en Panama. Wie niet wint, is een loser, dus pak wat je pakken kan.

Alleen: zo zit de moderne wereld niet in elkaar. Hollanders als Leeghwater hebben al eeuwen geleden laten zien hoe je ‘uit het niets’ op beperkte schaal zelfs nieuwe grond kunt creëren. En zo is het met vrijwel alles. Onze wereld is geen gesloten, statisch geheel, maar een dynamisch organisme waaraan steeds nieuwe producten, diensten, ideeën en samenwerkingsverbanden ontspruiten. Dat heet economische groei: Door iets nieuws van waarde te maken, van een pot uit klei tot een roman uit gedachten en een Marsraket uit onderzoek en ontwikkeling, voeg je waarde aan de wereld toe en kun je iets in bezit krijgen zonder dat een ander daar armer van wordt. De wereld is dus eerder win-win dan tit-for-tat.    

Opvolgingsprobleem

Een moderne democratische samenleving begrijpt dat, maar sterke mannen als Poetin en Trump niet. Daarom presteren goed verankerde democratieën in de regel ook op alle fronten beter dan autoritaire regimes. Daar is nog een tweede reden voor: Democratie lost het netelige opvolgingsprobleem op. Autoritaire heersers gaan typisch all-in. Hun verblijf aan de top wordt geschraagd door dreiging, willekeur en paranoia. Overal ontwaren ze vijanden en rivalen die moeten worden uitgeschakeld. Als aan hun periode aan de macht een einde komt, hangt hun daarom vaak juridische vervolging, gevangenisstraf of erger boven het hoofd, terwijl het land in politieke chaos wegzinkt. Daarom proberen ze net als Poetin ‘eeuwig’ aan te blijven – Trump deed al een poging in die richting in 2020. Oprecht democratische leiders verliezen alleen maar een baan. Hun wacht aan het eind van hun ambtstermijn geen vervolging, maar wachtgeld, pensioen of gewoon een mooie nieuwe post, terwijl het land keurig volgens de geldende regels aan een nieuw parlement en dito regering komt.

Poetin en Trump zijn welbeschouwd atavismen in de moderniteit. Ze vormen beiden een concrete bedreiging voor het rijke, vrije en ontspannen bestaan dat wij zo achteloos vanzelfsprekend achten – behalve de alleroudsten onder ons kennen we immers niets anders. Er valt zeker nog heel wat te klagen, maar niemand met enig gezond verstand wil terug naar de wereld van 1930. Dat vereist van Europa een vastberaden rechte rug zonder onderling gesteggel. De Europese soft power heeft ons veel goeds gebracht, maar kan in de wereld van 2025 niet zonder ijzeren vuist.

Waardeer dit artikel!!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Mijn gekozen donatie € -